مقاله ادبیات کودک و نوجوان
ادبیات کودک و نوجوان;اثار مکتوب تخیلی;ادبیات شفاهی ;تخیلی و هنر مندانه;مخاطب محور ;ادبیات محور;نیکولاس تکر;سید علی کاشفی;کاشفی خوانساری;فرهنگ روان شناسی;ذوق کودکان;مهدی حجوانی;ادبیات سیاسی;دانلود ;دانلود مقاله;دانلود تحقیق;دانلود پایان نامه
*مقاله ادبیات کودک و نوجوان*
ادبیات كودك و نوجوان
مهدی حجوانی
برگرفته از: دانشنامه زبان و ادب فارسی
آثار مكتوب تخیّلی و هنرمندانه‌ای كه یا برای كودكان و نوجوانان نوشته شده باشد، یا، بدون چنین قصدی، چنان خلق شده باشد كه توجّه و علاقة آنان را برانگیزد.
با این تعریف، ادبیّات شفاهی، كه درواقع مادر ادبیّات مكتوب است، از محدودة ادبیّات كودك و نوجوان خارج می‌شود. «تخیّلی و هنرمندانه» بودن این ادبیّات نیز، كه بر جنبة زیبایی‌شناختی، هنری و خیال‌پردازانة آن در بازآفرینی واقعیّات تأكید دارد، آن را از نوشته‌های غیرتخیّلیِ وفادار به ثبت واقعیّات، به قصد آموزش یا ایجاد مهارت در مخاطب، جدا می‌سازد.
عبارتِ «برای كودكان و نوجوانان» هم به این معنی است كه آنچه به‌صورت مقاله یا داستان دربارة كودكان و نوجوانان نوشته شده باشد و مخاطب آن بزرگسالان باشند و نثر و پرداختش در خور فهم بچّه‌ها نباشد، مصداق این تعریف نخواهد بود.
جملة «چنان خلق شده باشد كه….» ناظر بر آثاری است كه نویسنده برای بچّه‌ها ننوشته، ولی مخاطب كودك و نوجوان پیدا كرده و بعدها در حوزة این ادبیّات راه یافته است؛ مانند اولیور تویست ، اثر چارلز دیكنز .
اغلب متون نظری ادبیّات كودك و نوجوان سرزمین ما از این نكته غفلت ورزیده و این ادبیّات را صرفاً «نوشته‌ها و سروده‌هایی» دانسته‌اند كه «ارزش ادبی یا هنری دارند و برای كودكان و نوجوانان پدید می‌آیند» (نك:.میرهادی،«ادبیّات كودكان و نوجوانان»، ج 2، ص 164). در چنین تعریفی، ادبیّات كودك فقط به ادبیّاتی منحصر شده است كه آگاهانه و با قصد قبلی برای كودكان و نوجوانان نوشته می‌شود، در حالی كه در تعریف این مقاله، ادبیّات كودك و نوجوان ممكن است بدون در نظر گرفتن مخاطبان كودك نیز نوشته شود و سپس مقبول آنان بیفتد. به عبارت دیگر در این تعریف، هر دو رویكردِ مخاطب محور و ادبیّات محور، كه می توان آنها را با هم تلفیق كرد، اعتبار دارند. عدّه‌ای نیز، در تعریف ادبیّات كودك، جوهرة ادبی آن را انكار كرده و برای آن شأنی صرفاً ارتباطی قائل شده‌اند.از صاحبان چنین نظری، مثلاً، نیكولاس تكر (نك:.هانت، ص20) و سیّدعلی كاشفی را، در ایران، می‌توان نام برد(نك: كاشفی خوانساری، ص 19ـ29). در برخی متون قدیم‌تر، وقتی كه از ادبیّات كودك سخن رفته است، ادبیّات را به مفهوم دوم به كار برده‌اند: «در فرهنگ روان شناسی و آموزش و پرورش، ادبیّات كودكان به مجموعة آثار یا نوشته‌هایی (كتابها و مقالات) گفته
می‌شود كه به وسیله نویسندگان متخصّص برای مطالعة آزاد كودكان تهیّه می شود و در همة آنها ذوق و سطح نضج كودكان مورد توجّه است (شعاری‌نژاد، ص 29).
در چنین تعریفی، رویكرد به ادبیّات كودك بیشتر تعلیم و تربیتی است. این تلقّی از ادبیّات كودكان به ادواری بازمی گردد كه هنوز تفكیك روشنی بین آثار ادبی هنرمندانه و آثار آموزشی نبوده و به‌عبارت دیگر ادبیّات كودك استقلال نداشته و همچون شاخه‌ای از تعلیم و تربیت مطرح بوده است.
امّا لفظ ادبیّات در تعریف این مقاله به معنی موضوعی مستقلّ است كه به‌عنوان اثری هنری شناخته می‌شود، و نه كلیّة نوشته‌های مربوط به موضوعی خاصّ، مثلاً «ادبیّات كاربرد كامپیوتر در خانه» یا «ادبیّات سیاسی» ( فرهنگ آكسفرد ، ص. 728 ).
در تعریف «كودك و نوجوان» نیز، كه مفهومی اعتباری است و باید حدود آن از لحاظ سِنّی روشن شود، در حوزه‌های گوناگون مانند روان‌شناسی، ادبیّات، آموزش و پرورش، فقه و حقوق (قانون مدنی، قانون كار) اختلاف نظر هست و مرزبندیهای گوناگونی برای آن صورت گرفته است (ذاكرشهرك و بهداد، ص.76ـ79).
در حوزة ادبیّات كودك و نوجوان ایران، از اوایل دهة شصت، دربارة سالهای دورة كودكی و نوجوانی، این جدول متداول شده است: گروه سنّی الف.. سالهای پیش از دبستان و سال اوّل دبستان؛ گروه سنّی ب.. سالهای دوم و سوم دبستان؛ گروه سنّی ج…سالهای چهارم و پنجم دبستان؛ گروه سنّی د.. دورة راهنمایی؛ گروه سنّی ه… سالهای دبیرستان.
نویسنده ادبیّات كودك. .نویسندة ادبیّات كودك و نوجوان یا كسی است كه با قصد قبلی و در نظر گرفتن مخاطبی از پیش تعیین‌شده اثر خود را خلق می‌كند، و یا نویسنده‌ای است كه به‌هنگام نوشتن كاملاً آزادانه و بدون در نظر گرفتن مخاطبی معیّن عمل كرده است، امّا در حین نوشتن، كودك درونش فعّال شده و اثرش یا به سنجش ناقدان و كارشناسان ادبیّات كودك و نوجوان و یا به ذوق و سلیقة خود كودكان و نوجوانان پسندیده و پذیرفتة بچّه‌ها شده است. گاه نیز نویسندة این نوع ادبیّات خود كودك یا نوجوانی است كه نوشته‌اش از قوّت ادبی برخوردار است و مصداق ادبیّات كودك و نوجوان واقع می‌شود.
