زمین شناسی شهر خوسف – حاشیه شرقی رودخانه شاهرود

زمین شناسی شهر خوسف ;حاشیه شرقی رودخانه شاهرود;شهر خوسف ;زمین شناسی;كیفیت آب شرب;انهار پنج گانه;وضعیت منابع آب زیر زمینی شهر خوسف

توپوگرافی شهر خوسف

شهر خوسف در ارتفاع 1305 متری سطح آزاد دریا قرار دارد. این شهر در حاشیه شرقی رودخانه شاهرود و به موازات آن از شمال شرقی به سمت جنوب غربی كشیده شده است و دارای شیب عمومی به سمت رودخانه می باشد. در نقاط مختلف دارای شیب های متفاوتی است. از سمت شمال شرقی (قسمت نوساز در حاشیه) دارای شیب ملایم در حدود 5/1 درصد و از سمت جنوب غربی در مجاور باغات و مشرق به شاهرود شیب زیاد می شود. در داخل بافت قدیمی كه بعنوان محور اصلی شهر شناخته می شود. به موازات شاهرود. خانه ها در دو قسمت محور با شیب تند و به سمت پایین گسترش یافته اند. (توپوگرافی شهر خوسف در شكل های 1 و 2 نمایش داده شده است.)

وضعیت منابع آب زیر زمینی شهر خوسف

شركت سهامی آب منطقه ای از نظر مطالعات آبی شهرستان بیرجند را به سه دشت بیرجند، سربیشه و مختاران تقسیم كرده است و خوسف جزء دشت بیرجند و در خروجی آن قرار دارد.

حوضچه دشت بیرجند در مختصات جغرافیایی بین طول های 58 درجه و 42 دقیقه تا 59 درجه و 45 دقیقه و عرض جغرافیایی33 درجه و 35 دقیقه تا 33 درجه و 7 دقیقه قرار دارد. دشت بیرجند در شمال حوضه آبریز كویر لوت واقع شده و منطقه نسبتاً مرتفعی است كه توسط رودخانه شاهرود بطول 108 كیلومتر زهكشی می شود. دشت بیرجند در بخش مشرق توسط رخساره های نئوژن كه بصورت تپه های باریكی به موازات ارتفاعات جنوبی را دشت متفاوت است، تقسیم گردیده است. قسمت جنوبی بیرجند و قسمت شمالی را دشت مرك گویند.

دشت بیرجند از حوالی روستای مود تا خوسف بطول 80 كیلومتر و به عرض متوسط 7 كیلومتر به سمت غرب كشیده شده و توسط رسوبات آبرفتی كه حاصل فرسایش كوههای باقران است پوشیده شده، در مجاورات روستاهای خراشاد، بیجار، نوفرست و سید آباد ضخامت آبرفت حدود 100 متر می باشد ولی به علت بالا بودن سنگ كف و شیب زیاد آن لایه آبدار تشكیل نشده است. مقاومت سنگ كف در این ناحیه زیاد بوده و از آمیزه های رنگین و سنگهای و لكانیكی و توفهای پالئوژن تشكیل گردیده كه در اطراف خوسف رخنمون دارد. در حاشیه ارتفاعات به علت شیب زیاد سنگ كف لایه آبدار تشكیل نگردیده، بطوری كه چاههای محصوره در جنوب غربی شمس آباد در عمق كمتر از 100 متر به سنگ كف ( توف و بارشهای سبز رنگ پالئوسن) برخورد نموده با ضخامت حدود 150 متر كه توسط رودخانه شاهرود و سر شاخه های آن حمل شده پوشیده شده است. در این قسمت ضخامت لایه اشباع زیاد بوده و مناسب ترین آبخون دشت را تشکیل می دهد. كل حوضه آبریز دشت بیرجند حدود 3155 كیلومتر مربع می باشد كه 1045 كیلومتر آنرا دشت و 2110 كیلومتر مربع را ارتفاعات تشكیل می دهند.

حداكثر ارتفاع در كوه بندر واقع در شرق حوضه 2787 متر و حداقل آن 1370 متر در محل خروجی دشت قرار داشته و ارتفاع متوسط حوضه 1800 متر می باشد. این حوضه توسط رودخانه فصلی شاهرود زهكشی می شود.

منابع آب

• آبهای سطحی

رودخانه اصلی دشت، رودخانه شاهرود است كه به طول 108 كیلومتر از شرق به طرف غرب كشیده شده است، این رودخانه فصلی است در اغلب سال خشك می باشد و تنها در مواقع سیلابی كه مازاد آب سر شاخه ها به آن می ریزد جریان دارد. سیلاب این رودخانه بعلت دانه درشت بودن رسوبات بستر رودخانه، نقش عمده ای در تغذیه سفره آب زیر زمینی دارد. (مقداری از ابتدای این رودخانه را رودخانه بیرجند می گویند. رودخانه شاهرود در خط حوضه آبریز دشت قرار دارد و ارتباط هیدرولیكی آن با سفره تحت الارضی بگونه ای است كه سفره، رودخانه را تغذیه می كند به این شكل كه در جهت كاهش نسبت توپوگرافی از شرق به غرب ضخامت لایه اشباع كاهش می یابد و با بالا آمدن سنگ كف در محل این انهار مازاد آب زیر زمینی دشت را تخلیه و در منطقه به مصارف كشاورزی برسد.

مهمترین سر شاخه ها ئیکه از دامنه شمالی سر چشمه می گیرد رودخانه های بشگز، اسفزار، رق، مرك، رود شور ، سربند و ركات می باشد.

انهار پنج گانه

انهار پنج گانه خوسف بنامهای جومیان، موسیان، نزشت، كلقند و فدشك در قسمت غربی حوضه آبریز بیرجند در ناحیه خوسف و بستر طبیعی رودخانه شاهرود قرار دارد.

از نهر موسیان با حفر چاه و بوسیله موتور پمپ و خط انتقال معادل 13 لیتر در ثانیه آب استحصال می گردد. میانگین آبدهی 5 ساله نهر جومیان 22 لیتر و نزشت 19 لیتر و فدشك 18 لیتر در ثانیه منتهی به سال 76 بوده است. در حال حاضر انهار پنجگانه بصورت دو نهر جومیان و فدشك اختصاص به روستاهای جومیان و فدشك دارد و سه نهر موسیان، نزشت، كلقند مربوط به خوسف است كه كشاورزی بسیار محدودی با استفاده از آنها صورت می گیرد.

قابل به ذكر است سفره آب زیر زمینی در محل خروجی دشت، حوالی خوسف از ضخامت كم و لایه نازك اشباع برخوردار می باشد. بیرون زدگی كف در محل مقبره ابن حسام خوسفی بیانگر مطلب فوق بوده است و بطور طبیعی به شكل سد زیر زمینی عمل می نماید كه به همین علت آبدهی انهار فدشك و كلقند تغییرات و كاهش زیادی نداشته و تقریباً طی چند سال گذشته آبدهی ثابتی داشته است.

بهره برداری از آبهای زیر زمینی

در حوضه آبریز دشت بیرجند حدود 90% آب مورد نیاز منطقه توسط چاه چشمه، قنات، و زهكش و از ذخایر آب زیر زمینی تامین می شود. تا قبل از سال 1335 چاه نقشی در تامین آب منطقه نداشت.

بر پایه آمار برداری از منابع آب زیر زمینی دشت بیرجند در سال 1376 تعداد منابع آب زیر زمینی آن دشت 1005 عدد بوده كه توسط آنها معادل 8/128 میلیون متر مكعب در سال از سفره آب زیر زمینی برداشت می گردد.. با توجه به گزارش مطالعات منابع آب زیر زمینی دشت های بیرجند، سر بیشه، مختاران، كه در تیر ماه 1380 منتشر شده و توسط شركت مهندسی مشاور طوس آب انجام گردیده نسبت به بررسی منابع آب زیر زمینی دشت بیرجند كه خوسف در خروجی آن قرار دارد، می پردازیم.

بهره برداری توسط چاه

در دشت بیرجند غالب بهره برداری را چاهها تشكیل می دهند. از سفره آب زیر زمینی سالانه 1/69 میلیون متر مكعب توسط 278 حلقه چاه بهره برداری می شود كه 53 درصد آب قابل استحصال از سفره می باشد. حفر چاههای عمیق در این دشت از سال 1378 به بعد شروع گردیده است.

عمق برخورد به آب زیر زمینی در سال 1378 در دشت بیرجند عمق سطح آب زیر زمینی در دامنه شمال ارتفاعات كوه باقران و دشت مرك زیاد بوده و در جهت شمال و غرب دشت از عمق سطح آب كاسته می شود. حداكثر عمق آب در دشت (جنوب علی آباد – مهدی آباد) مرك حدود 185 متر و همچنین در جنوب شهر بیرجند در دامنه ارتفاعات بیشتر از 120 متر می باشد و حداقل سطح آب كمتر از 20 متر در نواحی شمالی روستاهای سیوجان مهدیه و همچنین در خروجی دشت (حوالی خوسف) مشاهده می گردد كه به طوز كلی شاهد روند كاهش در امتداد شاهرود به طرف خوسف هستیم.بطور كلی سطح آب زیر زمینی در دشت بیرجند ار حداكثر 1620 تا حداقل 1260 متر متغیر است كه ازشزق (حوالی نوفرست و …) به سمت غرب _(بیرجند) سیوجان و در نهایت بطرف جنوب غربی (خوسف) یك روند كاهشی را نشان می دهد.

محل تامین آب شرب شهر خوسف

در حال حاضر آب آشامیدنی شهر خوسف از دو حلقه چاه که در فاصله 17 كیلومتری خوسف قرار دارد، تامین می شود. چاه شماره یك به شماره پروانه بهره بر داری 78/1779 با عمق 92 متر و سطح ایستایی 55 و سطح دینامیكی 68 متر با دبی بالفعل 2/6 لیتر در ثانیه و چاه شماره 2 با عمق 87 متر و سطح ایستایی 5/67 متر و سطح دینامیكی 80 متر با دبی 5 لیتر هم اكنون بصورت شبانه روزی آب شرب شهر خوسف را تامین می كند.

كیفیت آب شرب این دو حلقه چاه بر اساس مطالعاتی كه شركت مهندسی مشاور طوس آب در گزارشات مطالعات منابع آب بیرجند ( در تاریخ آذرماه 1380)انجام داده آن منطقه را به لحاظ كیفیت مناسب جهت آب شرب بیرجند اعلام نمود كه این مطلب پس راه اندازی و تحویل گیری شبكه خوسف توسط آب و فاضلاب شهری توسط مردم منطقه كیفیت آب بدلیل شوری مورد اعتراض قرار گرفت. با توجه به نتایج حاصله از آزمایشات شیمیایی نمونه های آب شرب در منابع آب شاخص های سولفات كلرور و سختی كل از حد بالایی نسبت به حداكثر مجاز برخوردار می باشد كه عمده دلیل طمم نامطلوب آب (بنا به اظهارات مردمی) می باشد. با توجه به افت آب در سفره زیر زمینی منطقه و نتایج تحلیلی آزمایشات حاكی از روند افزایش شاخص های مذكور می باشد كه در آینده نیز با كاهش كیفیت آب روبرو خواهیم بود و همچنین كمیت آب با كاهش قابل ملاحظه ای از بدو تأسیس كنترل داشته و مرتباً در حال كاهش می باشد.

اگر از نوسانات سطح آب زیر زمینی نموداری داشته باشیم تا حدودی حالت سینوسی دارد و برای هر سال آبی ماكزیمم و مینیمم سطح آب زیر زمینی كاملاً مشخص است.

ماكزیمم سطح آب در اكثر سالها در اسفند ماه و بعضاً فروردین و مینیمم سطح آب در شهریور ماه اتفاق افتاده است. این وضعیت تابعی از بارندگی منطقه ای و بهره برداری از آب زیر زمینی می باشد و بر اساس جداول اعداد هیدروگراف دشت بیرجند متوسط افت 14 ساله برابر با 22 سانتیمتر در سال می باشد.

كیفیت آب شرب

لینک دانلود و توضیحات فایل”زمین شناسی شهر خوسف – حاشیه شرقی رودخانه شاهرود”