مقاله بررسی واگذاری امتیاز تنباکو
تحقیق بررسی واگذاری امتیاز تنباکو ;پژوهش بررسی واگذاری امتیاز تنباکو ;مقاله بررسی واگذاری امتیاز تنباکو ;دانلود تحقیق بررسی واگذاری امتیاز تنباکو ;بررسی واگذاری امتیاز تنباکو ;واگذاری امتیاز; تنباکو
مقاله بررسی واگذاری امتیاز تنباکو در 25 صفحه ورد قابل ویرایش
فهرست مطالب:
عنوان
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1- مقدمه
2- واگذاری امتیاز
3- مفاد امتیاز
4- مخالفین با قرارداد تالبوت
5- كارگزاران كمپانی در شهرهای مختلف:
فارس
تبریز
اصفهان
مشهد
تهران
6- آیت الله میرزای شیرازی و حكم تحریم
7- واكنش دولت در برابر حكم تحریم
8- آثار و نتایج نهضت تنباكو:
– افزایش قدرت علما
– بالا رفتن اعتماد به نفس مردم (بیداری ایرانیان و زمینهای برای
انقلاب مشروطه)
– عقب نشینی استعمار
– پیامد سوء اقتصادی
– بی اعتباری امین السلطان و مرگ ناصرالدین شاه
9- جمع بندی
مقدمه
نهضت مردم ایران به رهبری روحانیت در واقعه تنباكو از درخشانترین صفحات تاریخ سیاسی معاصر ایران به شمار میرود و بیشتر مشروطه نویسان به دو جهت آن را مبداء و پیش درآمد انقلاب مشروطیت شمردهاند:
اولی اینكه مردم تا آن زمان مرعوب دولت بودند و خود را در مقابل اقتدارات دولت استبدادی و شاه زبون و ناتوان تصور می كردند ولی به واسطة كامیابی در انقلاب انحصار تنباكو جرأت و جسارت پیدا كرده و فهمیدند در مقابل ارادة شاه و دولت می توان پایداری كرد و با یك قیام عمومی ممكن است منافع خود را حفظ كنند و شاه را كه صاحب اختیار كل و حاكم بر تقدیرات ملت است، مجبور به تسلیم نمایند و این فكر و اندیشه، تخمی از كامیابی در دلها كاشت و در مقابل تسلیم و رضا در پیشگاه زور و قلدوری ، روح مقاومت و پایداری به وجود آورد. و دوم اینكه چون این نهضت عمومی بنا بر احكام علمای روحانی در سر تا سر ایران بر پا شد و با كامیابی آنها خاتمه یافت اقتدار زیادی نصیب آنان گردید و شاه و درباریان كه شكست خورده از این مبارزه بیرون آمدند بیش از پیش مرعوب نفوذ و قدرت روحانیت شدند و طبعاً نهضت مشروطیت هم كه به دستیاری عدهای از علما بزرگ و مرجع تقلید بر پا گشت قدرتیكه در نتیجة انقلاب انحصار دخانیات نصیب روحانیون شده بود و اقتداریكه پس از آن واقعه بدست آورده بودند كمك شایانی در پیشرفت نهضت مشروطه و برقراری حكومت ملی نمود.
در واقع جنبش تنباكو مهمترین حركت اجتماعی مردم پیش از نهضت مشروطیت بود، هر چند به ظاهر به اعتراض اجتماعی بر یك امتیاز اقتصادی میماند اما در واقع تجربهای سیاسی برای نزدیك شدن و هماهنگی بین اقشار مختلف جامعه از جمله تجار و بخشی از روحانیون در مقابله با نفوذ اقتصادی و سیاسی قدرت های بیگانه در كشور بود از سوی دیگر آن را واكنشی در مقابل ضعف حاكمیت سیاسی و به گونهای تحمیل نظر عمومی به دولت نیز میتوان محسوب داشت. این نوع مخالفت علنی و جدی با نظام استبدادی قاجاری تا بدین وسعت و گستردگی تا وقوع تحریم تنباكو سابقه نداشت.
این نهضت سرآغاز مبارزة جدی و تقابل دو نهاد روحانیت و سلطنت به شمار می رود و با قیام روحانیت در مقابل امتیاز تالبوت ضربه سختی بر مشروعیت سلطنت وارد آمد و مقام شاهی كه تا آن زمان نوعی حقانیت معنوی نزد مردم داشت و از شاه به عنوان ظل الله یاد میشد در مقابل با نهاد روحانیت به آسانی وجاهیت خود را از دست داد و این جنبش كه در پی واگذاری امتیاز انحصار خرید و فروش توتون و تنباكو در داخل و خارج از ایران به وجود آمد نتایج مطلوبی به بار آورد كه در این مقاله به طور مختصر به آن می پردازیم.
واگذاری امتیاز:
امتیاز تنباكو، یكی از امتیازاتی بود كه در اواخر قرن نوزدهم میلادی (اوایل قرن چهاردهم هجری) به یك كشور بیگانه (انگلیس) اعطا شد. مقدمات واگذاری این امتیاز در اثنای سومین سفر ناصرالدین شاه به اروپا در سال 1889 م/ 1306 هـ. در لندن انجام شد، نمایندگان كمپانی انگلیسی به ایران آمد.
دولت انگلیس از همان آغاز ورود شاه به لندن، ماژورتالبوت صاحبت اصلی امتیاز را مأمور پذیرایی از هیأت ایرانی كرد، همو در جریان این پذیرایی اطلاعات خود را دربارة محصول تنباكوی ایران تكمیل نموده و به بحث و گفتگو در روند كارها پرداخت. [1]
تالبوت كه از منسوبان و نزدیكان لرد سالیسبوری صدر اعظم انگلیس بود از همان آغاز، خصوصاً به توسط سردر اموند ولف- سفیر انگلیس در ایران- و نیز میرزا ملكم خان در جریان بسیاری از مسائل ایرن قرار داشت و در پی اخذ امتیاز از شاه ایران بود، حمایت در اموند ولف و رشوه دادن تالبوت به امین السلطان صدر اعظم ناصرالدین شاه كه در این سفر به همراهی اعتماد السلطنه و عده ای دیگر در التزام شاه بودند، كارها را بر وفق مراد ساخت و مقدمات واگذاری امتیاز فراهم شده.[2]
قرار و مدارها گذاشته شد و تالبوت تدارك شركتی ر ا دید كه به كمك آن به عملیات وسیعی در ایران دست زند و بدین قرار شركت رژی پا گرفت، در تأسیس این شركت سرمایهداران انگلیسی و خود دولت انگلس دست داشت و تا تشكیل كامل شركت رژی و تأمین سرمایة(000/000/650) لیره و سفر تالبوت به ایران چند ماهی گذشت.
زمانی كه تالبوت از پاریس عازم ایران بود نامهای به امین السطلان صدر اعظم ایران نوشت و در آن میزان رشوة پرداختنی را تعیین و تقبل كرد، ترجمة این نامه از این قرار است:
«اینجانب ماژور تالبوت تعهد میكنم كه برای حضرت اشرف امین السلطان و اعلیحضرت شاه ایران به حضرت اشرف مبلغ چهل هزار لیره استرلینگ بپرداریم. ده هزار لیره از این مبلغ را روز تفویض امتیاز رژی، ده هزار لیره دیگر از این مبلغ را از اولین روزی كه امتیاز رژی به موقع اجرا گذارده شد و بیست هزار لیرة بقیه را دو ماه پس از اجرای امتیاز نامة رژی ، پاریس 1889» [3]
از همین رو زمانی كه تالبوت وارد تهران شد به طور مخفیانه در سفارت انگلیس اقامت كرده و قرار امتیاز تنباكو را در 28 رجب 1307 هـ.ق ( 20 مارسی 1890 م) به امضاء شاه رسید.
مفاد امتیاز نامه :
الف) تعهدات دولت ایران نسبت به كمپانی:
1- خرید و فروش و عمل آوردن توتون و تنباكو در داخل و خارج كشور تا مدت 5 سال در انحصار تالبوت و شركا قرار میگیرد 2- صاحبان امتیاز به منظور تعیین مقدار توتون و تنباكو حق دارند آگاهی را ازپ زارعین كسب نمایند و دولت اسباب تسهیل آن را فراهم نماید، 3- حمل و نقل توتون و تنباكو به ایران قدغن است مگر به اجازة كمپانی، كسانی كه خلاف این قانون عمل كند مورد مجازات و سیاست قرار میگیرد. 4- دولت ایران متعهد میشود عوارض گمركی و سایر مالیات هایی كه از توتون و تنباكو گرفته میشد تا مدت 50 سال افزایش ندهد.
5- صاحبان امتیاز میتوانند تمام حقوق و امتیازهایی كه به ایشان داده شده به هركسی بخواهند واگذار كنند.
6- زارعان موظفند به محض فراهم شدن محصول به نزدیكترین وكیل كمپانی اطلاع دهند،
7- زارعان میتوانند محصول خود را پیش فروش كنند.
ب) تعهدات كمپانی نسبت به دولت ایران:
1- كمپانی موظف است هر ساله مبلغ پانزده هزار لیره انگلیسی به عنوان حق انحصار به دولت ایران بپردازد. 2- عواید كمپانی پس از تعیین هزینهها به علاوه پنج درصد كسر میشود و از مابقی یك چهارم به خزانه دولت پرداخت میشود 3- صاحبان امتیاز متعهد میشوند تمامی مقدار توتون و تنباكو را به صورت نقد خریداری كنند اما در مورد قیمت باید ما بین صاحبان امتیاز نامه و زارع موافقت و رضای طرفین ملحوظ شود. همچنین در مادهای از این امتیاز نامه قید شده است كه در صورت بزو اختلاف بین دولت ایران و هیئت مدیره صاحبان امتیاز موضوع را به حكم مشترك ارجاع كنند و در صورت عدم موافقت به نظر این حكم ، داوری یكی از نمایندگان اتریش، آلمان یا آمریكا و مجارستان مقیم تهران را در نهایت بپذیرند. [4]
مخالفین با این قرارداد:
همانطور كه از مفاد قرارداد بر می آید سه گروه به طور مستقیم در معرض فعالیت 4 رژی قرار گرفتند. زارعین، تجار و حتی مصرف كنندگان كه توده مردم از هر طبقه را شامل میشد. امتیاز تالبوت به اقتصاد و زندگی عمومی هر شهر و منطقهای كه در آن تنباكو كشت، خرید و فروش و مصرف میشد. آسیب رساند و دست اندركاران این محصول به ناگاه متوجه شدند كه در امر تولید كالای خود هیچ اختیاری ندارند و همه به بیگانگان فروخته شدهای .[5] و همة آنها جدول به فروشندگان و واسطههای یك كمپانی انگلیس شدهاند كه در ازای دریافت حق العمل برای او كار كننده به خصوص اینكه در روزنامه ها نیز به نقادی مناد امتیاز نامه پرداختند و نقاط ضعف آن را تشریح نمودند در مقالهای به انتقاد سیاسی از امتیاز نامه و دولتمردان ایرانی پرداخت و سیاستهای اقتصادی آنها به شدت مورد استفاده قرار گرفت.
میرزا آقاخان كرمانی طی مقالهای كه در روزنامه اختر منتشر شد به بحث با تالبوت پرداخته و نقاط ضعف قرار داد را تشریح میكند، در این مقاله در پاسخ به ادعای رژی كه این قرارداد به سود زارعین است چون محصول خود را نقد میفروشند میرزای كرمانی پاسخ میدهد زارع ایرانی همیشه محصول خود را نقدی فروخته و حتی به تجار پیش فروش میكرده و محصولش را هر طوری خواسته و به هر كس كه قیمت بشتری ارائه میداد میفروخت، سپس این ادعا كه شرایط رژی به سود زارعان تنباكو كار است پوچ و بی مورد است در این مقاله شرایط رژی عثمانی با قرارداد ایران مقایسه و توضیح داده شد كه در آن خصوص نیز سودی برای دولت در نظر گرفته نشده است و تجار ایرانی دستشان به كلی در معامله و صادرات بسته شده در حالی كه تجار عثمانی میتوانستند، در صادرات توتون مشاركت كنند و نهایت آن كه این امتیاز منافعی به ملك و ملت عاید نخواهد كرد.[6]
ثار نتایج نهضت تنباكو:
1- افزایش قدرت و نفوذ علما:
شاه و درباریان كه به نفوذ كلام علما بیش از پیش آگاهی مییابند سعی می كنند ارتباط بیشتر و نزدیكتر با علما داشته باشند. از همین رو پس از اعلام حلیت استعمال توتون و تنباكو، ناصرالدین شاه با شتاب هر چه تمام تر عدهای از علما را به حضور پذیرفت و پس از دلجویی و تعریف از آنها می گوید: «حقیقت ما قدر علما را نمی دانستیم، عملاء در واقع دولتخواه ما بودند و بطورهای دیگر حالی ما كرده بودند. واقعاً از این اقدام اهتمام علماء نه همین تنها بنیان دولت ایران محكم و استوار شد بلكه خصوصاً دولت قاجاریه نیز پاینده برقرار گردید.[7]
به مرحوم شیخ فضلالله و عدهای دیگر گفته بود:
«سابق بر این رسم بودكه علماء در كارهای بزرگ مملكت طرف مشورت دولت بودهاند این رسم از میان رفته خوب وضعی نشده از این به بعد باید كارهای عمده دولت به مشورت و صوابدید علماء تمام بشود، امتیاز دیگر به خارج نخواهیم داد.»[8]
پس از لغو امتیاز نامه تشكر آمیزی از جانب میرزای شیرازی برای شاه فرستاده می شود كه در جواب آن نامه شاه نیز نامهای به سامرا ارسال میكند كه مراتب سپاس و تشكر خود را به میرزا اعلام كرده و خود را حامی مسلمین شمرده از ایشان تجلیل شایستهای به جای میآورد. البته این فزونی قدرت نفوذ فقط اختصاص به دربار ایران و ایرانیان نداشت بلكه در خارج نیز این نفوذ كاملاً مشهود بود. واقعة تحریم تنباكو مدتها در ممالك خارجی نقل هر محفلی بود و روزنامهها و مجلات تا چندی دربارة این موضوع قلم فرسایی میكردند و تمام دول به نمایندگان و مأمورین خود در تهران و بغداد دستور دادند شرح حال میرزای شیرازی را به طور مفصل تحقیق و گزارش دهند تا بدانند این شخصیت كیست. امپراطور روس برای آنكه نظر میرزای شیرازی را به خود جلب كند نامهای در نهایت ادب، همانطور كه برای پاپ مینویسند، به مرحوم میرزای شیرازی مینویسند و از اقدام او در موضوع تحریم تنباكو سپاسگذاری میكند و ضمناً میگوید: «من اوامر شما را در ممالك روسیه نیست به مسلمانان اجرا میكنم و حاضرم برای پیشرفت مقاصد شما در مملكت ایرن هر اقدامی بكنم.»
انگلیسیها نیز نامه ای را به همین مضمنون از طرف پادشاه انگلستان به آن مرحوم فرستادند و به توسط كنسول خود پیغام دادند كه انتظار جواب ندارند و فقط ممنون میشوند كه میرزای شیرازی دریافت نامه را قبول كند.[9]
2- بیداری ایرانیان (بالا رفتن اعتماد به نفس ایرانیان):
تا قبل از این نهضت با توجه به اینكه رژیم استبدادی فرصت ابراز عقیده به مردم نمیداد و هر نوع اظهار نظر و حركت مخالف را سریعاً سركوب میكرد مردم هنوز پی به قدرت عظیم خود نبرده بودند و همواره از آن بی اطلاع بودند و هیچگاه فكر نمیكردند كه بتوانند در مقابل غول استبداد ایستادگی كنند و در مقابل آن به پیروزیهایی برسند لذا در مقابل هر نوع خواست ظالمانه رژیم سر تسلیم فرو می آورند و آن را میپذیرفتند.
در نهضت تنباكو علیرغم مقاومت شدید در بار در مقابل خواست مردم بالاخره پس از مدتی رژیم سر تسلیم فرود آورده، شرط مردم را جهت اتمام شورش و طغیان بر علیه دربار را میپذیرد. در این زمان مردم احساس میكنند كه امكان ایستادگی در مقابل رژیم در آنها وجود دارد و در صورتی كه از خود مقاومت نشان دهند به خواستههای آنها ترتیب اثر داده خواهد شد.
ناظم الاسلام كرمانی هم به هنگام نتیجهگیری، ره آورد این مبارزه را همین بیداری می داند. « . . . . ملت ایران به خود آمد و اندكی رو به بیداری كرده ، چه از این ارتفاع امتیاز رژی ملت ایران دانست كه میشود در مقابل سلطنت ایستاد و حقوق خود را مطالبه كرد.»[10]
این آگاهی خمیرمایهای می شود طغیان ساز و قیام پرور كه انقلاب های آیندة ملت را تسریع میكند دكتر «ملك زاده» از این تأثیر اینچنین یاد میكند:
«این نهضت عمومی كه صرفاً جنبة مذهبی داشت در تحولاتی كه سپس در ایران روی داد و به انقلاب مشروطیت منتهی شد، تأثیر بسزایی داشت».[11]
3- عقب نشینی استعمار:
این شكست رژی برای استعمارگران بسیار گران بود و ضربه های مهلكی بر ایشان وارد كرد. ادوارد براون در این باره مینویسد:
«امتیاز تنباكو پایان یافت ولی عوارض آن باقی ماند و از این عواقب لطمة بزرگی به حیثیت دولت انگلیس وارد آمد . . . حیثیت انگلیسیان كه دستخوش تضییع سنگین از شكست احمقانه و خندهآور امتیاز تنباكو گردید، طبیعی و غیر قابل احتراز بود، این امتیاز، محكوم به بدترین عقوبتها شد.»[12] پس از لغو این امتیاز نامه، مدافعان سر سخت دولت و كمپانی فریاد كردند كه:
لغو قرا رداد ژری . . . به حیثیت سیاسی و اقتصادی ایران لطمه بزرگی زد و انعكاس آن غوفا در پایتختهای كشورهای اروپایی اعتماد سرمایهدارانی را كه در ایران سرمایهگذاری كرده یا میخواستند سرمایهگذاری كنند، سلب نمود و نقشههائی را كه شاه و اتابك برای جلب سرمایههای خارجی و ایجاد صنایع جدید، تنظیم كرده بودند دچار وقفه نمود و ایران را سالها عقب انداخت.
همچنین لغو امتیاز تنباكو در شكست دیگر امتیازات خارجیان نیز موثر افتاد و حتی مقام و موقعیت بعضی از اروپائیان را در ایران متزلزل گردانید از جمله رئیس كل گمرك كه یك نفر ارمنی استانبولی و رئیس پلیس كه اصلاً اتریشی بودند، نسبت به مقام خود نگران شدند.
4- یك پیامد سوء اقتصادی: (دریافت وام: اولین فرض)
همچنین از دیگر پیامدهای لغو قرار داد تالبوت، دریافت وام بود كه در آن شرایط در اوضاع اقتصادی ایران تأثیر منفی گذارد، از این جهت به لغو امتیاز نامه ، این پیامد سوء اقتصادی را نیز به همواره داشت، شاه از دردسر این قرض كه مجبورش كرده بود غرامت شركت رژی را بپردزد آزرده خاطر بود. و این امر شروع قرض گیری از خارجه بود، همچنین واگذاری عایدات گمركات جذب، آن كه ركود اقتصادی و شش سال آخر سطنت ناصرالدین شاه گردید. همچنین لغو امتیاز تنباكو ماهیت وطن فروشی و منفعت طلبی بسیاری از صاحب منصبان حكومت ناصری حتی خود شاه و صدر اعظم او را آشكار ساخت كه چگونه در مقابل دریافت اندكی رشوه منافع هنگفتی از ملت را به بیگانگان تقدیم میكردند. و پس از این شكست موقعیت امین السلطان – صدراعظم طرفدار انگلستان بشدت ضعیف و ناچار برای تقویت آن به روسیه گرایش بیشتری یافت و آن چنان تسلیم خواستههای روسیه گشت كه مردم گمان می بردند وی می خواهد ایران را به روسیه بفروشد و یا درصد فروخته آن است.[13]
البته یكی از پیامدها نیز مرگ ناصرالدین شاه توسط میرزا رضا كرمانی بود كه در زمان شورش دستگیر شده بود و بعد از آزادیش تصمیم به قتل ناصرالدین شاه گرفته و سپس از چندی هدف خود را علی ساخت.
لینک دانلود و توضیحات فایل”مقاله بررسی واگذاری امتیاز تنباکو”