چاپ کلاقه ای
چاپ کلاقه ای;روش کار باتیک;قلم مو، مهر و کارگاه چوبی;چاپ مستقیم;چاپ برداشت;چاپ با شابلون;نقاشی باتیک روی پارچه ابریشمی;قلم مویی;پیچشی و تار عنکبوتی
یکی از صنایع دستی کاربردی، چاپ کلاقهای (باتیک) نام دارد. در واقع باتیک یا چاپ کلاقهای هنری است که به وسیله موم و رنگهای مختلف، پارچههای ساده یا سفید مخصوصا ابریشم را رنگآمیزی یا نقشدار میکنند. چاپ باتیک در بدو ورود به کشورمان به رنگ سفید در زمینه مشکی انجام میشد و پس از مدتی رنگ قرمز را با رنگ سفید به کار بردند و به تدریج رنگهای دیگر اضافه شد.ابزار کار هنر باتیک در نوع معمول آن، وسیلهای است به نام تیان، قلممو، مهر و کارگاه چوبی که برای مهار کردن پارچه به کار میرود.روش کار باتیک بر چند نوع است: چاپ مستقیم، چاپ برداشت، چاپ با شابلون، نقاشی باتیک روی پارچه ابریشمی، قلممویی، پیچشی و تار عنکبوتی. در روش معمولی آن موم یا صمغ را ذوب نموده، درون تیان ریخته و با حرکت تیان بر روی پارچه، نقش مورد نظر را طراحی میکنند. سپس پارچه را در محلول رنگ فرو میبرند. بنابراین قسمتهایی که موم دارد، رنگ نشده باقی میماند. سپس پارچه را مومگیری میکنند. روش دیگر آن است که به جای استفاده از تیان، مهر را در موم مذاب فرو برده و روی پارچه میزنند. سپس بقیه مراحل آن مانند روش قبلی انجام میشود. در رنگرزی باتیک از ۳ نوع رنگ گیاهی، شیمیایی و ریاکتیو استفاده میشود. موارد کاربرد چاپ باتیک یا کلاقهای بسیار است و شامل انواع پردهها، تابلوها، دیوارکوبها، لباسهای محلی و هنری، شال و روسری و … میباشد.کارگاه چاپ باتیک خانه ملک وابسته به میراث فرهنگی خراسان رضوی، از سال ۸۵ در این زمینه فعال است
چگونگی چاپ باتیك: چاپ كلاقه ای ( باتیك):
باتیك عبارتند از هنری دستی است كه در جنوب شرقی هندوستان ، اروپا وقسمتی از آفریقا تهیه میشود ونوعی از آن كه به كلاقه ای معروف است بیشتر در روستا های اطراف وبه ویژه در مناطق روستایی اسكو كهنمو اسكندان ، دیزج، وبا ویل روادارد.
باتیك و است جاوه ( یكی از جزایر كشور اندونزی ) كه در فرهنگ نفیسی حصار وضریح معنا شده و عوام آن را كلاغی .كلاقی وكلاقه ای میخوانند ومینویسند ودر پاره ای از نقاط نیز ( قنوز) كه معادل اذری ابریشم اشت تلفظ میشود و وجـــــــه آن است كه چون در گذشته های دور معمولا قسمتهایی از پارچه را كه قرار بود رنگ آمیزی شود به اشكال خاصی گره زده یا میدوختند وسپس مبادرت به رنگرزی میكردند . طبیعتا چون رنگ نمیتوانست در قسمتهای گره خورده یا دوخته شده نفوذ كند ، پس از پایان عملیات رنگرزی وباز شدن گره ها ونقاط دوخته شده قسمتهایی كه رنگ را جذب نكرده بود حالتی نگاتیو در متن رنگی به خود میگرفت وبازار آنجا كه معمولا فقط از یك رنگ وبیشتر رنگ سیاه استفاده میشود این نقوش تصادفی حالت پر كلاغ را به ذهن تداعی میكرد وبه همین جهت نیز برای متمایز ومشخص شدن از سایر منسوجات رنگرزی شده كلانی خوانده میشود.
باتیك كه بیشتر به پارچه های با چاپ مقاوم در برابر نور. حرارت ، رطوبت ، وسایر عوامل جوی اطلاق میشود اصالتا هنری چینی است وبیش از 2000 سال از عمر آن میگذرد ودر حال حاضر علاوه بر ایران به صورت هنری ملی در بخشی از كشورهای جنوب و شرق اسیا رواج دارد ومعمولا صنعتگران از ابزار وادواتی بسیار ساده وابتدایی استفاده میكنند. یافته های باستان شناسی موجود در موزه های ایران و سایر كشورهای جهان گواه تولید پارچه هایی با چاپ باتیك را مشخص كرد. این نگفته قطعی به نظر میرسد كه تزئین پارچه به وسیله هنر صنعت باتیك از سالهای بسیار دور وحتی قبل از كشف سایر شیوه های رنگرزی رواج داشته وكسانی بوده اند كه با كمك وسایل ساده ای مهنند مهرها وقالبهای چوبی ، البسه وسایر پارچه های مورد مصرف عامه را با رنگ های متنوع گیاهی میكرده اند.
این شیوه های چاپ تدریجا به وسیله اقوام ابتدایی كشور اندونزی تكامل یافته وبا كشف گیاهانی كه عصاره آنها مانع نفوذ رنگ در پارچه میشود تحول جدیدی در این هنر صنعت پدید آمده به این طریق صنعتگران برگ موز را در محلول سود سوز حل كرده ومایع چسباندگی را كه بدست میآمده با ماسه نرم یا خاك رس مخلوط نموده وآنگاه به وسیله قلمهای مخصوص یا ابزار دیگری از این ماده مقاوم به عنوان جوهر استفاده ونقوش دلخواه را بر روی ابریشم خام نقاشی میكرده اند واز آنجا كه پس از رنگ آمیزی وشستشوی پارچه نقاطی كه قبلا به وسیلة ماده مقاوم پوشانده شده بود سفید باقی میماند . چنانچه صنعتگران قصد رنگ آمیزی قسمت های سفید یا چند رنگ كردن پارچه را داشت مجددا قسمتهای رنگ آمیزی شده را با ماده مقاوم پوشانده ومبادرت به رنگ آمیزی دوباره یا چند باره آن میكرد و با تكرار این عمل پارچه نقش های رنگین متنوعی به خود میگرفت .